Poučna priča: Kako nastaje običaj

Grupa naučnika odlučila je da izvede slijedeći eksperiment: U kavez su ubacili pet majmuna, a u sredini kaveza su postavli merdavine na čijem vrhu se nalazilo nekoliko banana. Svaki put kada bi jedan od majmuna pokušao da se popne uz merdavine, naučnici bi po njemu posuli hladnu vodu. Nakon određenog vremena svaki od majmuna je pokušao da se popne do banana, ali je bio poliven vodom. Vidjevši šta se dešava nakon svakog pokušaja, majmuni su počeli sprječavati jedni druge od penjanja, udarajući ga i udaljavajući od merdavina. Nije prošlo mnogo vremena, a niti jedan od majmuna više nije pokušavao da se penje iz straha od udaraca. Učenjaci su odlučili da jednog od njih zamjene novim majmunom. Šta se desilo?

Novi majmun je pokušavao da se popne uz merdavine ali su ga ostala četvorica udarala, braneći mu da se penje. Nakon nekoliko pokušaja, novi majmun je zaključio da više ne vrijedi pokušavati. Međutim, za razliku od ostalih, on nije znao razlog. Zatim su naučnici uradili još jednu zamjenu. Doveli su novog majmuna, a udaljili starog koji je od početka eksperimenta u kavezu.

Kao i u prvom slučaju, novi majmun je odmah pokušao da se penje ali mu ostali nisu dozvoljavali. Zanimljivo je to da je u odvraćanju od penjanja učestvovao i majmun koji je predhodno ubačen, iako u stvari nije znao zašto udara novog kolegu. Zamjena majmuna je nastavljena. U svim slučajevima dešavao se isti scenario, sve dok svih pet majmuna nije bilo zamjenjeno novima. Svih pet majmuna je sprječavalo penjanje uz merdavine, a da nijedan od njih predhodno nije bio posut hladnom vodom. Uprkos tome, uporno su udarali ostale, odvraćajući ih od penjanja uz merdavine, a da pri tome nisu znali zašto to rade.

– Da smo mogli upitati jednog od njih: „Zašto udaraš majmuna koji se penje uz merdavine?“, šta bi nam odgovorio? Njegov odgovor bi vjerovatno bio: „Ne znam, ali sam našao naše očeve i djedove da to isto rade!“

Vjerovatno neki od nas u praktičnom životu činimo istu stvar. Neke naše postupke činimo rutinski, strahujući da bilo šta mijenjamo. To je ono što zovemo običajima i slijepim slijeđenjem.